آبیاری زعفران از صفر تا صد

زعفران گیاهی است از خانوده زنبقیان، که دارای برگ‌هایی سبز، بلند و گل بنفش رنگ می‌باشد. ساقه زیر زمینی زعفران از دو پیاز تشکیل شده که سفت، گرد و گوشتی هستند.

زعفران به عنوان گران‌ترین ادویه در جهان شناخته شده که در مناطق مدیترانه و جنوب غربی آسیا رشد می‌کند. این گیاه از زمان‌های گذشته به عنوان طعم‌دهنده، ادویه و همچنین در بسیاری از موارد برای مصارف دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. امروزه زعفران بیشتر برای مصرف خوراکی استفاده می‌شود، هرچند که مطالعات اخیر نقش دارویی زعفران را پررنگ‌تر کرده است.

زعفران یک محصول بومی ایران است، بنابراین کشور ایران از نظر سطح زیر کشت و همچنین از منظر تولید سالیانه، در رتبه نخست در بین کشورهای تولیدکننده ایستاده است. افغانستان، یونان، مراکش، هند، اسپانیا و ایتالیا به ترتیب جز بزرگ‌ترین تولیدکنندگان زعفران در جهان هستند. طبق آمار منتشر شده از طرف جهاد کشاورزی در سال 2017 تولید کلاله خشک زعفران با سطح زیر کشت 105000 هکتار برابر با 336 تن از محصول زعفران بوده که تقریبا 89 درصد از تولید این محصول را به خود اختصاص داده است. لازم به ذکر است که استان خراسان جنوبی قطب تولید زعفران در ایران محسوب می‌شود.

تاریخچه کشت زعفران

برنامه ریزی آبیاری برای افزایش بهره‌وری و نیز کاهش مصرف آب در این محصول ارزش‌آفرین، امری ضروری است. بررسی پرورش زعفران با روش‌های آبیاری مختلف می‌تواند راهنمای خوبی برای افزایش راندمان محصول و صرفه‌جویی در مصرف آب کشاورزی باشد.

روش‌های مختلف آبیاری از جمله: آبیاری بارانی، آبیاری قطره‌ای روسطحی، آبیاری قطره‌ای زیر سطحی و… بر عوامل مختلف در پرورش زعفران تاثیر‌گذارند. وزن کلاله زعفران، کیفیت زعفران تولیدی، راندمان استفاده از آب و… از جمله مواردی هستند که به شدت به روش آبیاری محصول زعفران وابسته هستند.

به طورکلی، روش عمده آبیاری گیاه زعفران در ایران، روش آبیاری کرتی و سنتی است. از مهم‌ترین معایب این روش آبیاری، هدر رفت بسیار بالای آب، عدم توجه به نیاز آبی و آبیاری محصول، ایجاد تنش آبی در محصول و… است. مطالعات مختلف نیاز آبی محصول زعفران را سالانه 490 میلی‌متر برآورد می‌کنند. این در حالی است که نرخ تبخیر و تعرق محصول زعفران نزدیک به 640 میلی‌متر محاسبه شده که آب را از دسترس گیاه خارج می‌کند. بنابر شرایط حاکم بر منطقه و همچنین نبود منابع آبی، استفاده از روش‌های آبیاری هوشمند و تلاش برای کاهش مصرف آب و در نهایت افزایش بهره‌وری امری ضروری است.

نحوه آبیاری زعفران

آبیاری زعفران

اولین آبیاری معمولا از اواسط و یا اواخر مهر ماه آغاز می‌گردد. عموما گلدهی زعفران 2 تا 3 هفته پس از آبیاری آغاز شده و دوره گلدهی 15 الی 20 روز به طول می‌انجامد. دوره گلدهی طولانی تناژ محصول را بالا برده اما از طرفی امکان و خطر یخ‌زدگی را به‌همراه دارد. بنابراین انتخاب نوع و روش آبیاری تاثیر بسزایی در حجم برداشت و میزان آب مصرفی خواهد داشت.

یکی از عوامل بسیار مهم در تولید زعفران با کیفیت، مدیریت مراحل رشد، به ویژه تاریخ آبیاری است. زعفران گیاهی است که به آب کمی احتیاج دارد و با توجه به اینکه پیاز زعفران در عمق 20 سانتی‌متری کاشته می‌شود، باید مقداری آب، حداکثر تا عمق 40 سانتی‌متری به زمین تحویل داده شود تا از تامین آب ریشه به مقدار کافی اطمینان حاصل گردد. این عملیات به جهت جلوگیری از بروز استرس آبی نیز بسیار لازم و حیاتی است.

از سال‌های بسیار دور پرورش زعفران در ایران متداول بوده و لذا از آن به‌عنوان طلای سرخ یاد می‌شود. این روزها به دنبال کمبود منابع آبی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کشت زعفران به دلیل نیاز کم به آب آبیاری و مقاومت بالا نسبت به تغییرات دما بسیار پرطرفدار شده است.

گلدهی زعفران 2 تا 3 هفته پس از آبیاری

نحوه آبیاری زعفران در سال اول:

• نکته بسیار مهم در آبیاری زعفران، این است که به هیچ عنوان نباید زعفران را در ماه‌های خرداد و یا شهریور آبیاری کرد. زیرا احتمال آلودگی پیاز زعفران و تولید قارچ و کنه را به ‌شدت افزایش می‌دهد. حتی این آفت در برخی از موارد منجر به از بین رفتن کل محصول و در نهایت مزرعه می‌شود. بنابراین تاجایی که امکان دارد از آبیاری زعفران در ماه‌های خرداد و شهریور تا اواسط مهر خودداری کنید.
• اولین آبیاری باید متناسب با دمای محیط صورت پذیرد.
• در سال اول انتظار گلدهی زودتر از موعد را نباید داشته باشیم، بنابراین حدالامکان آبیاری را در اواسط و اواخر مهر انجام دهید.
• در صورتی که پیاز زعفران به کنه آلوده شد، بهتر است صبر کنید تا هوا خنک شود و سپس آبیاری را آغاز کنید.

دفعات آبیاری زعفران

1.آبیاری اول (بار آب)

با توجه به این مورد که آبیاری اول (بار آب یا بسار آب) جهت تحریک محصول زعفران و بیدار کردن پیاز صورت می‌پذیرد، بایستی آبیاری اول را با دقت و حساسیت زیادی انجام داد. در مناطق سردسیر در اوایل مهر دمای هوا پایین آمده و پس از سه هفته عموما گلدهی انجام می‌شود. بنابراین برای آبیاری اول باید به منطقه مورد کشت توجه ویژه داشت چرا که دمای هوا بسیار حائز اهمیت است. عموما آبیاری اول باید در اواخر مهر صورت پذیرد. دقت کنید که در صورتی که آبیاری اول زودتر از موعد انجام شود این احتمال وجود دارد که عملیات گلدهی جلو افتاده و گل‌ها زودتر از کلاله رشد کنند که این امر عملیات برداشت را با مشکل مواجه می‌کند.

2. آبیاری دوم (زاج آب)

عموما 40 روز پس از آبیاری اول، آبیاری دوم صورت می‌پذیرد. قبل از انجام آبیاری دوم حدودا 100 کیلوگرم کود اوره را به ازای هر هکتار به زمین اضافه می‌کنیم تا رشد رویشی محصول را نیز افزایش یافته، سپس آبیاری دوم انجام می‌شود. در پاییز که جبهه هوای گرم روبه اتمام است، یک مرتبه آبیاری در دی ماه و یا آذر ماه برای جلوگیری از یخ‌زدگی محصول امری حیاتی است.

دفعات آبیاری زعفران3. آبیاری سوم (کولش آب)

آبیاری سوم که به وجین آب نیز معروف است در اسفند و اوایل فروردین انجام می‌شود. این آبیاری سبب آسان‌تر شدن حذف علف‌های هرز می‌شود چرا که به دلیل رطوبت، رشد آن‌ها در این دوره افزایش می‌یابد.

4. آبیاری چهارم

این آبیاری در اوسط فروردین و به جهت مرطوب نگاه داشتن پیاز محصول در خاک بسیار مهم است.

5. آبیاری پنجم (زرد آب)

آب پنجم که آخرین آبیاری زعفران محسوب می‌شود قبل از زرد شدن زعفران و معمولا در ماه اردیبهشت انجام می‌گیرد.

آبیاری قطره ای زعفران

با نگاهی به آمار و تحقیقات انجام شده در کشت زعفران، به راحتی می‌توان پی برد که سیستم‌های آبیاری سنتی جواب‌گوی نیاز کشاورزان در شرایط فعلی نیستند. اجرای سیستم‌های مدرن و جدید آبیاری از قبیل: سیستم آبیاری قطره‌ای و آبیاری بارانی بر روی مزارع زعفران می‌تواند تا حدود 70 تا 90 درصد راندمان آبیاری شما را افزایش دهد. از این رو علاوه بر کاهش مصرف آب آبیاری امکان برداشت بیشتر در مقایسه با سیستم‌های آبیاری سنتی نیز وجود دارد.

آبیاری قطره ای زعفران

چند نکته در کشت زعفران

• بستری مناسب برای کشت (خاک‌های شنی رسی) که عاری از هرگونه علف هرز بوده و بتوان با عملیات خاک‌ورزی به راحتی علف‌های هرز را حذف کرد، انتخاب کنید.
• 40 تن کود گاوی به همراه 100 کیلوگرم کود اوره به ازای هر هکتار به خاک اضافه و عملیات خاک‌ورزی را انجام دهید.
• پیازها را با وزن 8 گرم به بالا انتخاب کرده و آن را با قارچ‌کش‌
  ضدعفونی کنید. (محلول را آماده و در بشکه بریزید و پیازها را در گونی ریخته و به مدت 10 دقیقه آن را در محلول خیس کنید تا ضدعفونی شوند). توجه داشته باشید که پیازها را باید تا 10 روز پس از خارج شدن از خاک کشت کرد.
• به‌طور متوسط در هر هکتار 3 تا 8 تن پیاز زعفران مورد نیاز است. (در کشت‌های سنتی 3 تا 5 تن و در کشت‌های مدرن 5 تا 8 تن)
• در روش کشت ردیفی، پیازهای زعفران در عمق حدودا 20 سانتی‌متری با فاصله ردیف‌ها 40 سانتی‌متر کشت می‌شوند. فاصله بین پیازها بایستی 5 تا 10 سانتی‌متر باشد.
• پس از کشت پیاز زعفران، باید بلافاصله مزرعه آبیاری شود. اگر مزرعه قبل از کشت آبیاری شده بود می‌توان چند روز آبیاری اولیه را به تعویق انداخت.