نیاز آبی گیاهان و محصولات مختلف کشاورزی

تعریف نیاز آبی گیاهان

مقدار آب مورد نیاز گیاه برای رشد مناسب آن‌ با در نظر گرفتن میزان تلفات تبخیر و تعرق گیاه، نیاز آبی گیاه نامیده می‌شود. بنابراین می‌توان گفت مقدار نیاز آبی گیاه بستگی به میزان تبخیر و تعرق گیاه دارد. نکته مهمی که باید به آن دقت شود این است که با توجه به اقلیم‌ و شرایط آب و هوایی متفاوت، شرایط رشد گیاه و در نتیجه مقدار نیاز آبی گیاهان نیز متفاوت است. لازم به ذکر است که نیاز آبی را در شرایط عادی گیاهان بررسی می‌کنیم.

نیاز آبی گیاهان با توجه به تبخیر و تعرق گیاه

به طور کلی نیاز آبی یک محصول را به صورت میلی‌متر در روز، میلی‌متر در ماه و میلی‌متر در فصل بیان می‌کنند. فرض کنید نیاز آبی یک محصول در یک شرایط گرم و خشک 10 میلی‌متر در روز باشد، این بدان معناست که این محصول در طول روز به یک لایه آب 10 میلی‌متری در منطقه مورد کشت نیاز دارد. البته دقت داشته باشید که این محصول می‌تواند50 میلی‌‌متر، نیاز آبی 5 روز خود را در یک روز دریافت کرده و در قسمت ریشه ذخیره نماید و سپس نیاز روزانه خود را از طریق ریشه جذب نماید.

عوامل محیطی موثر بر نیاز آبی محصول:

آب و هوا

واضح و مشخص است که در آب و هوای گرم، میزان تبخیر بیشتر بوده و نیاز آبی گیاه بالاتر می‌رود. یک محصول خاص که در آب و هوای گرم و آفتابی رشد می‌کند، در یک دوره مشخص نیاز آبی بیشتری نسبت به همان محصول در هوای ابری و خنک دارد. به غیر از آفتاب و درجه حرارت، عواملی مانند رطوبت و سرعت باد هم تاثیر بسزایی بر نیاز آبی محصول دارند. از این رو بیشترین نیاز آبی در شرایط آب و هوایی خشک، گرم و آفتابی حاصل می‌شود.

نوع محصول

محصولات مختلف نیاز‌های آبی متفاوتی دارند. این بدان معناست که نیاز روزانه محصولی مثل ذرت با پیاز یکسان نیست.

آب‌های زیر زمینی

در صورتی که آب‌های زیر زمینی نزدیک به سطح زمین باشند، نیاز آبی گیاه و در نتیجه نیاز آبیاری کاهش پیدا می‌کند.

شیب زمین

در صورتی که زمین مورد کشت شیب‌دار باشد، نیاز آبی گیاه به نسبت بیشتر خواهد شد و این به دلیل کم شدن زمان جذب آب توسط خاک می‌باشد.

تلفات انتقال آب

طراحی انتقال آب بایستی با در نظر گرفتن نیاز آبی محصول بعلاوه تلفات انتقال آب در مسیر صورت پذیرد، که نیاز آبی محصول بی کم و کاست به محصول انتقال داده شود. تلفات آب در کانال‌های انتقال آب عمدتا به دلیل جذب، نشت، نفوذ و یا تبخیر می‌باشد. این در حالی است که تلفات ناشی از نشت و جذب بسیار بیشتر از تلفات تبخیر است.

تلفات جذب به موارد زیر بستگی دارد:

• جنس خاک
• آب‌های زیر زمینی
• سن کانال
• رطوبت محیط

روش استفاده از آب آبیاری

در سیستم های نوین آبیاری از قبیل: آبیاری تحت فشار آبیاری قطره ای، آبیاری بارانی و… نسبت به روش‌های سنتی آبیاری مانند غرقابی، به حجم آب کمتری نیاز است و از تلفات آب به مقدار قابل توجهی جلوگیری می‌شود.

دوره زراعی

نیاز آبی محصول از زمان کاشت تا برداشت محصول متفاوت بوده و در فاصله کاشت و برداشت محصول حجم و نیاز آبی مختلفی را می‌طلبد.

عوامل گیاهی موثر بر نیاز آبی

گیاهان متفاوت مقادیر متفاوتی از آب را در طول دوره رشد استفاده می‌نمایند. عوامل گیاهی موثر بر نیاز آبی گیاهان شامل موارد ذیل است:

• نوع گیاه
• گونه گیاه
• مرحله‌ی رشد
• سطح برگ
• نوع برگ و روزنه‌ها
• طول و تراکم ریشه

به دلیل تفاوت‌های موجود در الگوی رشد گیاهان، گیاهان متفاوت و حتی ارقام یا گونه‌های متفاوت یک گیاه، نیاز تبخیر و تعرقی متفاوتی از خود نمایش می‌دهند. طول دوره رشد تاثیر مستقیمی بر نیاز آبی کل گیاه دارد. بطور مثال نوع خاصی از گندم با طول دوره رشد 150 روزه، مقدار آب بیشتری در مقایسه با نوع 120 روزه خواهد داشت.

دوره رشد محصول

فصل کشت گیاه به دلیل تغییر الگوی انرژی موثر بر تبخیر و تعریق، تاثیر مستقیمی بر نیاز آبی گیاه خواهد داشت. برخی از گیاهان هم در زمستان، هم در تابستان و بهار امکان رشد دارند. چنین گیاهانی به طور قطع در فصل زمستان، نیاز آبی کمتری نسبت به بهار و تابستان خواهد داشت. همچنین گیاهان جوان نیاز آبی کمتری نسبت به گیاهان بالغ دارند. علاوه بر این موارد، سطح برگ (سطح تبخیر) و نحوه بسته شدن روزنه‌ها بر تبخیر و تعرق موثر است. تحت شرایط محیطی یکسان، گیاهی با سطح برگ کمتر و سیستم ریشه کوچکتر، از نیاز آبی کمتری نسبت به گیاهی با سطح برگ بیشتر و سیستم ریشه متراکم برخوردار خواهد بود. به علاوه، تراکم گیاهان نیز می‌تواند تبخیر و تعرق را تحت تاثیر قرار دهد به نحوی که کاهش تراکم منجر به کاهش تبخیر و تعرق خواهد شد. سایر عوامل موثر بر نیاز آبی کل گیاه شامل فصل رشد (بهاره یا پاییزه) و طول دوره‌ی رشد (کوتاه یا بلند) می‌باشد.