همه آنچه که باید درباره آبیاری کلزا بدانید

کلزا (Rapeseed) یکی از منابع مهم تامین سوخت و روغن خوراکی در محصـولات کشاورزی است. با توجه به سیاست­‌های محیط زیستی که در دهه‎‌های اخیر در جهان برای جایگزینی و استفاده از سوخت­‌های گیاهی (Bio Fuel) وجود دارد، کشاورزان تمایل زیادی به کاشت کلزا در زمین­‌های خود پیدا کرده‌اند. مزارعی که زیر کشت کلزا قرار می­‌گیرند مکان بسیار مناسبی برای زنبورداری هستند. از طرفی ساقه این گیاه بعد از برداشت محصول منبع بسیار خوبی برای تامین خوراک چهارپایان بوده و همچنین کود سبز بسیار مناسبی برای زمین­‌های کشاورزی به حساب می‌­آید.

بزرگترین تولیدکنندگان کلزا در جهان که رهبری بازار این محصول را بر عهده دارند به ترتیب کانادا با تولید بیش 19 میلیون ­تن، اروپا با بیش از 16 میلیون ­تن، چین 13 میلیون ­تن و هند با تولیدی بالغ بر 7 میلیون تن هستند. تولید این محصول در 10 سال گذشته 23 درصد افزایش داشته است. در این مقاله به بررسی شرایط کشت و آموزش نحوه صحیح آبیاری کلزا خواهیم پرداخت.

کلزا یکی از مهم‌ترین دانه‌های روغنی برای مصارف آشپزی، پخت و پز و منبعی غنی از پروتئین بوده که در حال حاضر به یکی از رقبای جدی روغن زیتون در تامین روغن مصرفی در صنایع خوراکی تبدیل شده است. بسیاری از کشاورزان کلزا را به عنوان پیش محصول در زمین­‌‌های کشاورزی کشت می­‌کنند. کشت کلزا علف­‌های هرز زمین را از بین برده و همچنین خاصیت ترمیم­ کنندگی بسیار بالایی برای خاک‌­های آسیب دیده دارد. کشاورزانی که قبل از کشت گندم، کلزا را به عنوان پیش محصول کشت می‌­کنند، 20 تا 30 درصد افزایش بازده در زمان برداشت گندم دارند.

عملیات زراعی جهت کشت کلزا (آماده ­سازی زمین، کاشت بذر، کوددهی)

قبل از کاشت بذر کلزا، زمین یک مرحله توسط گاوآهن دیسکی و یک مرحله توسط کولتیواتور شخم­ زده می‌­شوند. پس از شخم ­زنی، زمین برای آماده‌سازی جهت کشت بذر آبیاری شده تا خاک به رطوبت مورد نیاز کشت برسد و پس از این دوباره با کولتیواتور زمین شخم زده ­می‌­شود. بعد از آن کرت‌­ها با توجه به اصول کاشت مسطح شده و سپس کشت محصول صورت می‌­پذیرد.

کوددهی نیز یکی از عوامل کلیدی در رشد و پرورش کلزا محسوب می‌شود. دامنه محصــولاتی که برای کوددهی استفاده می­‌شوند بسیار وسیع است. در صورتی که زمین دارای سیستم آبیاری مکانیزه باشد، فرآیند کوددهی در کشت کلزا با استفاده از انواع کودها نظیر کودهای گیاهی، حیوانی، شیمیایی، کود مایع و جامد و به صورت کودآبیاری انجام می‌شود. همچنین کشاورزان با توجه به میزان مواد معدنی موجود در خاک، کود­های مورد نیاز را برای تامین مواد معدنی انتخاب ­می‌کنند که برخی قبل از کشت کلزا و برخی در حین مراحل رشد با استفاده از سیستم تحت فشار آبیاری به زمین می‌­رسند.

کشت و زراعت کلزا (Rapeseed)

نیاز آبی کلزا

آبیاری کلزا برای 3 هدف اصلی صورت می­‌پذیرد:

• سیرآب شدن
• خنک کردن (cooling)
• کودآبیاری

عوامل مختلفی در میزان نیاز آبی کلزا مؤثر است که عبارت­ند از:

• رقم کلزا
• شرایط آب ­و ­هوایی
• میزان تعرق گیاه
• تراکم گیاه در زمین زیر کشت
• سایه ­گیر بودن زمین زیر کشت

کلزا یک محصول رطوبت دوست است که 1.5 تا 2 برابر بیشتر از دیگر غلات رطوبت خاک را جذب می­‌کند. با این وجود در صورتی که سطح آب‌های زیرزمینی بیش از حد نزدیک زمین باشد یا زمین هم سطح با دریا باشد (ایجاد حالت باتلاقی)، کلزا قابلیت سازگاری با این شرایط را نخواهد داشت. قبل از کشت کلزا باید شرایط آب­ و ­هوایی و منابع آبی برای تأمین نیاز آبی کلزا مورد بررسی قرار گیرد.

• نیاز آبی کلزا بین 400 ـ 500 میلی‌­متر در طول دوره رشد محاسبه می‌شود.
• این میزان در کشت بهاره به 500 ـ 700 میلی­‌متر خواهد رسید.
• برای برداشت بهتر و بیشتر از زمین در کشت زمستانه نیاز آبی کلزا را 600 ـ 800 میلی­‌متر در نظر گرفته می­‌گیرند.
• با توجه به فصلی که کلزا در آن کاشته می­‌شود میزان رطوبت خاک مورد بررسی قرار می­‌گیرد. در صورت نیاز به آبیاری، قبل از کاشت یک نوبت آبیاری انجام می­‌شود تا میزان رطوب برای رشد، به حد ایده‌آل برسد.
• منطقه­ جغرافیایی نیز در تصمیم­‌گیری برای آبیاری قبل از کشت دخیل است.

در جدول زیر میزان نیاز آبی کلزا در هر مرحله از رشد آن نشان داده شده است:

نحوه آبیاری کلزا

سیستم­‌های آبیاری که برای تامین نیاز آبی کلزا استفاده می‌­شوند بیشتر بر آبیاری قطره‌­ای و آبیاری بارانی معطوف هستند. بسته به منبع آبی که در زمین تحت کشت مورد استفاده قرار می‌گیرد کشاورزان یکی از سیستم‌های آبیاری تحت فشار را مورد استفاده قرار می‌دهند.

آبیاری بارانی کلزا

زمان آبیاری کلزا

در آبیاری و برنامه‌­ریزی آبیاری کلزا معیاری که تعیین کننده زمان شروع و پایان آبیاری، حجم آب و فواصل بین آبیاری است، رطوبت خاک است. یکی از مولفه‌­های مهم در مدیریت آبیاری توجه به عمق ریشه گیاهی است که کشت شده است. برای اندازه ­گیری رطوبت گیاه کلزا با در نظر گرفتن عمق 50 سانتی­متری رطوبت آن را اندازه‌گیری می­‌کنند. به منظور جلوگیری از بروز تنش ­آبی، درصد رطوبت گیاه کلزا نبایستی به کمتر از 60 درصد برسد.

در جدول زیر نیاز آبی کلزا را خواهید دید که می‌تواند بسته به نوع خاک محل رشد متغیر باشد:

در زمان کاشت کلزا زمستانه چنانچه رطوبت خاک کمتر از 60 درصد بوده و یا کاشت در زمانی انجام شود که خاک در شرایط خشک است می‌بایست یک نوبت در اریبهشت ماه یا اواخر فروردین گیاه به صورت سبک تحت آبیاری قرار بگیرد. (حداکثر 15­میلی‌متر)

با توجه به نیاز آبی، آبیاری کلزا در مراحل زیر صورت می‌گیرد :

• کاشت
• ساقه‌دهی
• گلدهی
• تشکیل غلاف
• پر شدن دانه

آبیاری کلزا در شرایط کم آبی

با توجه به بحران آب در سراسر دنیا و به ویژه در کشور ما، امکان پیاده‌سازی برنامه آبیاری بالا دشوار خواهد بود. در نتیجه می‌توان برنامه آبیاری جدیدی به شرح زیر در نظر گرفت:

-اگر با توجه به محدود بودن منابع آبی، تنها امکان دو بار آبیاری وجود داشته باشد بهتر است اولین آبیاری در زمان کاشت و دومین آبیاری در هنگام گلدهی کلزا انجام شود.

-اگر 3 بار آبیاری امکان پذیر بود، اولین آبیاری در زمان کاشت (21 روز بعد از کشت بذر)، دومین آبیاری قبل از شروع گلدهی (56 روز بعد از کشت) و آبیاری سوم در شروع غلاف‌دهی (91 روز بعد از کشت) انجام می‌گیرد.

آبیاری مزارع کلزا

آبیاری قطره ای کلزا

سیستم آبیاری قطره‌­ای یکی از کم مصرف­ترین روش‌ها برای آبیاری گیاهان به ویژه کلزا است. یکی از مزیت­‌های این روش آبیاری در محدوده ریشه و جلوگیری از هدر رفت آب است. استفاده از این روش در خاک­های رسی، از ایجاد روان­‌آب جلوگیری می­‌کند. در آبیاری قطره‌­ای می­‌توان از انواع مختلف قطره چکان ها مثل قطره ­چکان­ تنظیمی، قطره چکان­ دبی­ ثابت، قطره چکان­ این‌لاین (In-Line) و بابلرها استفاده نمود.

مزیت مهم آبیاری قطره ای، تنظیم دبی یا خروجی آب با توجه به نیاز آبی گیاه در شرایط آب ­و ­هوایی مختلف است. در حال حاضر کشاورزان در مناطق کمتر توسعه­ یافته برای تعیین فواصل آبیاری از روش‌­های شهودی و عینی استفاده می­‌کنند؛ اما کشاورزانی که در حال به‌روزرسانی سیستم­‌های کشاورزی خود هستند از تکنولوژی‌­های جدیدی برای اندازه‌­گیری رطوبت خاک استفاده نموده که اصطلاحا به آن­ها (Water Watch) می‌­گویند. سنسورهای این سیستم در عمق خاک قرار گرفته و اطلاعات زیر را در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد:

• نیاز آبی گیاه با توجه به شرایط آب و هوایی
• زمان آبیاری و میزان آبیاری برای رسیدن به حد مطلوب رطوبت خاک
• جلوگیری از آبیاری بیش از نیاز آبی گیاه ­و یا کم آبیاری و ممانعت از ایجاد تنش آبی
• مشخص کردن بهینه­‌ترین حالت در مصرف آب آبیاری

چند نکته مهم در کشت و آبیاری کلزا

• کلزا محصولی برای خاک‌­های آسیب دیده با نیاز آبی متوسط و کم بسیار مناسب است.
• قبل از تعیین میزان کود برای تغذیه زمین لازم است تا مواد معدنی خاک مورد بررسی قرار گیرد.
• توجه داشته باشید که تزریق کود به سیستم آبیاری در انتهای آبیاری صورت پذیرد.