ذرت پس از گندم و برنج، از جمله مهمترین غلات در سراسر جهان محسوب می‌شود. ذرت از نگاهی دیگر مهمترین منبع و غذای اصلی دام نیز به شمار می‌رود. روغن نباتی، شربت قند، الکل به عنوان سوخت زیستی و برخی مواد اولیه تولید ظروف و مواد پلاستیکی یکبار مصرف همه و همه از ذرت ساخته می‌شوند.
کل تولیدات جهانی ذرت طبق آمار‌های رسمی FAO در سال 2009 برابر با 819 میلیون تن بوده که این رقم حتی از گندم نیز 16 درصد بالاتر است. بهترین آب و هوا برای کشت دانه‌های ذرت، مناطقی با آب و هوای گرم (تابستان‌های گرم) می‌باشد، اگرچه که این محصول در مناطق معتدل نیز رشد پیدا می‌کند. بزرگ‌ترین تولید‌کننده ذرت در دنیا، ایالات متحده آمریکا با حدود 41 درصد از کل تولید جهان و به دنبال آن کشورهای چین با 20 درصد، برزیل 6 درصد، مکزیک و اندونزی و هند با 2 درصد می‌باشند.
ذرت به عنوان یک محصول ردیفی شناخته شده و به صورت تک ردیفی کشت می‌شود. در برخی از کشورها دیده شده که در کنار ذرت، لوبیا نیز کشت می‌شود. در کشور آمریکا محصول ذرت در تناوب با سویا کاشته می‌شود. این درحالی است که در برخی مناطق ذرت با گندم زمستانه نیز کشت می‌شود.
آبیاری ذرت
میزان آب مورد نیاز ذرت
آبیاری ذرت به میزان زیادی به تبخیر و تعرق گیاه (ET) وابسته است. تبخیر (E) به خروج آب در دسترس گیاه از خاک و تعرق (T) به خروج آب از برگ‌ها اشاره دارد. تعرق و تبخیر یک مفهوم مهم در زمینه آبیاری محسوب می‌شود زیرا شناخت اعداد تبخیر و تعرق می‌تواند کارآیی برنامه‌ریزی آبیاری را بهبود بخشد. عموما 20-30 درصد از آب آبیاری توسط تبخیر و 70-80 درصد توسط تعرق از دسترس محصول ذرت خارج می‌شود.
عوامل موثر بر نرخ تبخیر و تعرق ET
نرخ تبخیر و تعرق (ET) در طول مراحل رشد محصول عددی متفاوت می‌باشد و عوامل مختلفی می‌تواند بر این مهم تاثیرگذار باشد.
مراحل رشد محصول
نیاز آبی محصول ذرت در طول فصل کشت متغیر است. ذرت در مراحل ابتدایی به دلیل وجود برگ‌های جوان و کوچک نیاز آبی کمتری به نسب محصول بالغ خواهد داشت. بیشترین نیاز آبی محصول ذرت قبل و یا طی مراحل زایشی می‌باشد.
شرایط آب و هوایی
ET به میزان زیادی تحت تاثیر تابش خورشید، دمای هوا، رطوبت نسبی محیط و باد قرار دارد. درجه حرارت بالای هوا، رطوبت پایین، آسمان صاف و وزش باد شدید نرخ تبخیر و تعرق محصول ذرت را افزایش خواهد داد.
ظرفیت نگهداری خاک
ظرفیت خاک حداکثر مقدار آبی است که خاک می‌تواند در خود حفظ کند. خاک‌های ریز بافت (رسی) ظرفیت نگهداری بالا و خاک‌های درشت بافت (ماسه‌ای) ظرفیت نگهداری پایین دارند. در مناطقی که میزان بارندگی و توزیع آن مطلوب بوده و خاک ظرفیت نگهداری بالایی دارد، ذرت بدون نیاز به آبیاری و یا فقط با آبیاری تکمیلی کشت می‌شود. اما در مناطق خشک، ذرت نیازمند آبیاری است. در شمال چین، جایی که میزان بارندگی همزمان با فصل کشت ذرت است می‌توان محصول ذرت را با آبیاری تکمیلی و به شکل دیم پرورش داد. نیاز آبی محصول ذرت بسته به نوع روش آبیاری ذرت، نرخ تبخیر و تعرق، شرایط آب و هوایی، طول چرخه عمر محصول، منابع آبی موجود و... می‌تواند متفاوت باشد. دامنه تبخیر و تعرق ذرت از کمتر از 500 میلی‌متر تا 800 میلی‌متر می‌باشد. اما به طور خاص می‌توان در یک آب و هوای معتدل با دمای فصلی 35-40 درجه سانتیگراد نیاز آبی ذرت 650 میلی‌متر تخمین زده می‌شود.
عوامل موثر بر تبخیر و تعرق ذرت
روش‌های آبیاری ذرت
به طور کلی ذرت را با سه روش آبیاری سنتی (جویچه‌ای و غرقابی)، آبیاری بارانی و آبیاری قطره‌ای می‌توان آبیاری کرد. محصول ذرت به صورت چشمگیری به آب آبیاری، تابش خورشید و مواد مغذی واکنش نشان می‌دهد. اما در میان این سه عامل مهمترین فاکتور، آبیاری است که بایستی با حساسیت بیشتری صورت پذیرد. استفاده از هر کدام از سیستم‌های آبیاری می‌تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد. سیستم‌های آبیاری سنتی مثل: سیستم آبیاری جویچه‌ای و غرقابی علاوه بر اتلاف آبی زیاد، در مقایسه با آبیاری بارانی و قطره‌ای ناکارآمدتر و از یکنواختی کمتری برخوردار است. سیستم آبیاری سنتی با محدویت‌هایی در اجرا نیز همراه است که می‌توان به ناتوانی اجرا در زمین‌هایی با شیب زیاد اشاره کرد.
آبیاری سنتی ذرت
آبیاری قطره‌ای ذرت
آبیاری به عنوان یک رکن مهم در پرورش محصول ذرت محسوب می‌شود. استفاده از سیستم های مدرن آبیاری از قبیل: آبیاری تحت فشار و سیستم آبیاری قطره‌ای سطحی و زیر‌سطحی که امکان آبیاری دقیق محصول ذرت را فراهم می‌کنند بازدهی بسیار بیشتری را فراهم خواهند آورد. سیستم آبیاری قطره‌ای آب مورد نیاز محصول ذرت را دقیقا و به اندازه نیاز آبی و آبیاری در اختیار ریشه قرار می‌دهد. از مزیت‌های دیگر روش آبیاری قطره‌ای یا همان آبیاری دقیق می‌توان به موراد زیر اشاره کرد.
- افزایش کارآیی آبیاری تا 90 درصد
- افزایش یکنواختی عملیات آبیاری
- کاهش مصرف آب تا 50درصد
- برطرف کردن نیاز آبی و آبیاری محصول ذرت
- کاهش فاصله بین ردیف‌های کشت
- کاهش نرخ تبخیر محصول
- کاهش رقابت محصول برای جذب آب
- کاهش سطح علف‌های هرز
- بهینه سازی خاک
- کاهش حجم روان آب
- بهینه سازی جذب مواد غذایی
- بهبود کنترل بیماری‌ها و آفات
آبیاری قطره‌ای ذرت
آبیاری زیر سطحی ذرت
یکی دیگر از روش‌های آبیاری ذرت، آبیاری به شیوه زیر سطحی است. آبیاری زیر سطحی به عنوان یکی از جدیدترین روش‌ها برای افزایش بازدهی محصول ذرت و کاهش مصرف آب مورد استفاده قرار می‌گیرد. چگونگی اجرای این روش که توسط شرکت نتافیم (Netafim) تهیه شده را می‌توانید در ویدیو زیر مشاهده کنید. این نوع آبیاری شرایط بسیار مناسبی را برای رشد گیاه فراهم کرده و مزایای زیادی را به همراه دارد.
توصیه‌های کاربردی در خصوص آبیاری ذرت
استرس آبی ذرت
تنش یا همان استرس آبی در صورت عدم وجود باران و آبیاری مناسب حاصل می‌شود. در صورتی که در مراحل رشد محصول، نیاز آبی و آبیاری تامین نشود می‌توان نتیجه این استرس وارد شده را به شکل پله پله در محصول ذرت مشاهده کرد. این استرس آبی در ذرت می‌تواند به شکل پیر شدن برگ‌ها یا عدم ایجاد سایه‌بان حاصل شود که از بین فتن محصول را به دنبال خواهد داشت.
حساسیت ذرت به شوری آب آبیاری و یا خاک نیز همانند تنش آبی است. با افزایش سطح نمک در خاک، کاهش رشد ساقه، کاهش رشد و گسترش برگ‌ها، کاهش هدایت و فرآیند فتوسنتز و هم‌چنین تسریع در پیری برگ‌ها را شاهد خواهیم بود. بنابراین ذرت با همان نسبت حساسیت به تنش آبی، به شوری آب و یا خاک نیز حساس بوده و نقش حیاتی را در روند رشد محصول ایفا می‌کند.
کمبود منابع معدنی نیز می‌تواند بر عمکلرد ذرت تاثیر گذار باشد. شایع‌ترین کمبود این مواد در پرورش محصول ذرت، می‌تواند نیتروژن باشد. اگرچه کمبود پتاسیم و یا فسفر نیز می‌تواند به همان اندازه و یا حتی در برخی از موارد تاثیر‌گذارتر باشد. دانه ذرت حدودا بین 1.3 تا1.8 درصد دارای نیتروژن است. با کاهش سطح نیتروژن به کمتر از 1.5 درصد، میزان فتوسنتز حدود 2.3 کاهش پیدا می‌کند. با ادامه کاهش سطح نیتروژن به کمتر از یک درصد میزان تزریق این مواد به خاک نیز متفاوت می‌گردد. میزان اضافه کردن نیتروژن درخاک در کشورهای متفاوت بوده و عموما از 200 کیلوگرم در هکتار و یا کمی بالاتر از این عدد می‌باشد.