نحوه عملکرد صحیح سیستم‌های آبیاری (بارانی و قطره ای)، تاثیر مستقیمی در راندمان آبیاری و رشد مناسب محصولات کشاورزی خواهد داشت. در نتیجه بروز هرگونه مشکل در این سیستم‌ها می‌تواند علاوه بر تاثیر مستقیم بر رشد محصولات، سبب تحیل هزینه‌های گزاف به کشاورزان گردد.
چگونه تشخیص دهیم که سیستم آبیاری به درستی کار نمی‌کند؟
در حالی که تمام مشکلات سیستم آبیاری را نمی‌توان به آسانی تشخیص داد، وجود چند نشانه می‌تواند دلیل محکمی از بروز ایراد در سیستم آبیاری باشد. در ادامه به بررسی چند مورد مهم از این نشانه‌ها خواهیم پرداخت.
1. ایجاد گودال آب روی زمین
سیستم های آبیاری بارانی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که آب را به طور مساوی در سراسر محیط کشت توزیع کنند. جمع شدن آب بر روی زمین یکی از بارزترین نشانه‌های مشکل در سیستم آبیاری بوده که در شناسایی عیوب سیستم تاثیرگذار است. اگر آب اضافی بر روی زمین جمع شده و قابل مشاهده باشد، احتمالاً سیستم آبیاری دچار نشتی شده است. در زمین‌های چمن، حتی اگر آب به صورت متمرکز در یک محل جمع نشود، ممکن است چمن‌ها مانند یک اسفنج قهوه‌ای شده باشند. این نشانه‌ها بیانگر آن هستند که یا نازل یک یا چند آبپاش نیاز به تنظیم داشته یا یکی دچار گرفتگی شده است. و یا مشکلی در شیرآلات سیستم ابیاری به وجود آمده است.
اگر مشکل ناشی از گرفتگی باشد، می‌توان با برداشتن سر آبپاش و پاک کردن گرفتگی نازل‌ها، آن را تمیز کرد. اما اگر لوله یا شیر دچار شکستگی شده باشد، احتمالاً نیاز به تعمیرات اساسی‌تری وجود دارد. برای جلوگیری از آسیب بیشتر، رفع این مشکل در اسرع وقت بسیار حائز اهمیت است.
2. پاشش آب روی تجهیزات و حصار اطراف زمین
گاهی ممکن است علائم خیس‌شدگی و پاشش آب در مناطقی مثل اطراف زمین کشاورزی، روی حصار باغ‌ها یا مسیرهای رفت و آمد دیده شود. آثار آب در این نقاط ممکن است نشانی از جهت اشتباه نازل آبپاش باشد. زمانی که آبپاش در جهت مناسب قرار نداشته باشد نه تنها سبب هدر رفت آب می‌شود بلکه از رشد متوازن محصولات جلوگیری می‌کند.
3. تغییر رنگ گیاهان
گاهی ممکن است در زمین‌های کشاورزی یا باغات، نقاطی دیده شود که در آن گیاهان و چمن‌ها به جای سبز رنگ بودن به رنگ زرد یا قهوه‌ای تبدیل می‌شوند. این بدان معناست که در این مناطق آب کافی به گیاه نرسیده است. این موضوع می‌تواند از نشانه‌های وجود مشکل یا نشتی در سیستم آبیاری باشد.
لازم به ذکر است که گاهی تغییر رنگ گیاهان به دلیلی مشکلاتی نظیر بروز انواع آفات و بیماری‌هاست که به شکل تغییر رنگ گیاه ظاهر می‌شود. در نتیجه تشخیص این مسئله باید توسط کارشناسان خبره صورت گیرد.
4. افزایش مبلغ قبض آب
یکی دیگر از نشانه‌های وجود خرابی و ایراد در سیستم آبیاری بالا رفتن مبلغ قبض آب است. طبیعی است که قبض آب در برخی ماهها نوسان داشته باشد. اما اگر این نوسان به صورت غیر عادی روبه افزایش باشد احتمالا به دلیل وجود نشت و هدر رفت آب در شبکه آبیاری است که می‌تواند ناشی از خرابی یا ایراد در سیستم باشد. برای جلوگیری از هدر رفت آب و البته ضررهای مالی بیشتر، لازم است تا سریعا نسبت به نشتی‌یابی اقدام نمود.
5. خروجی آبیاری نامناسب
نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی در طول زمان متغییر است. برای مثال یک نهال تازه کشت شده نیاز آبی متفاوتی با یک درخت بالغ دارد. (درختان عموما به مرور زمان نیاز آبی کمتری پیدا می‌کنند). به همین دلیل بسیار مهم است که خروجی سیستم آبیاری با مرحله رشد و بلوغ محصولات منطبق باشد تا از هدر رفت آب جلوگیری به عمل آید.
در این راستا می‌توان از سیستم‌های آبیاری هوشمند، کنتلرها و سنسورها استفاده نمود تا گیاه بتواند در هر مرحله از رشد، میزان کافی آب را دریافت کرده و آب بیش از نیاز آبی گیاه مصرف نشود.
6. فشار آب متغیر
جریان مداوم و یکنواخت آب آن چیزی است که زمین زراعی یا باغات را سالم نگه می‌دارد، اما تغییر فشار آب می‌تواند باعث مشکلات عدیده آبیاری شود. به عنوان مثال، اگر فشار خیلی کم باشد، گیاهان آب کافی دریافت نمی‌کنند یا اگر فشار بیش از حد زیاد شود، ممکن است تجهیزات را فرسوده و مستهلک نماید. برای رفع این مشکل ابتدا لازم است شیرهای کنترل نظیر شیر توپی، شیر پروانه‌ای و… را بررسی نمود تا مشخص شود آیا تغییرات فشار از سمت شیرآلات است یا خیر. ممکن است بتوان با تنظیم مجدد یا تمیز کردن شیرها، مشکل سیستم ابیاری را برطرف نمود. در غیر این صورت احتمالا مشکل از شبکه آبرسانی و لوله‌هاست. این لوله‌ها ممکن است از جای خود خارج شده یا به مرور زمان دچار گرفتگی شده باشند که بر فشار آب تاثیرگذارند.
تعویض یا تغییر سیستم آبیاری
عملکرد صحیح سیستم آبیاری مهمترین اصل برای داشتن یک آبیاری ایده‌آل است. هر سیستم آبیاری طول عمر مفیدی دارد که می‌توان بیشتری راندمان آبیاری را از آن انتظار داشت. بهترین سیستم‌های آبیاری نیز پس از مدتی دچار استهلاک شده و عمر مفید آنان به پایان می‌رسد. ممکن است در مدت زمان استفاده از سیستم آبیاری، بخش‌های مختلف آن نیازمند تعویض یا تعمیر باشند. عمر سیستم آبیاری تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله کیفیت تجهیزات مصرفی، نحوه نگهداری و… است. به طور میانگین می‌توان انتظار داشت که هر دو نوع سیستم آبیاری بارانی یا قطره ای (در صورت در نظر داشتن موارد قبل) تا 10 سال عملکرد مفید داشته باشند. گاه تعمیر سیستم آبیاری می‌تواند پاسخگوی مشکلات به وجود آمده باشد اما در برخی موارد هزینه تعمیرات بیشتر از ارتقا سیستم جدید است. به لطف پیشرفت تکنولوژی، سیستم‌های بارانی و قطره ای جدیدتر بسیار مقرون به صرفه‌تر و کم مصرف‌تر هستند.
پس یک سوال همواره مطرح می‌شود که:
چه زمانی نیاز به تغییر سیستم آبیاری است؟
نشتی مکرر شبکه آبیاری
نشتی به عنوان یک مشکل رایج در سیستم های آبیاری شناخته می‌شود که معمولا در خطوط اصلی سیستم‌های فرسوده بیشتر رخ می‌دهند. در یک شبکه آبیاری لوله‌های داخلی و خارجی هستند که آب تحت فشار را از منبع آب به نازل‌های آبیاری می‌رساند. نشتی‌های کوچک مانند نشتی داخل آبپاش‌ها، شیرها یا نازل‌ها قابل تعمیر هستند. اما اگر خطوط اصلی نشت پیدا کند، سیستم ابیاری عملکرد مناسب خود را از دست می‌دهد چرا که آب کافی برای توزیع در شیرها و نازل‌های آبپاش وجود نخواهد داشت. در چنین حالتی بهتر است سیستم معیوب را با سیستم جدید جایگزین کرد. نازل آبپاش نیز ممکن است پس از تعمیرات مختلف همچنان دچار نشتی باشد. در چنین شرایطی احتمالا زمان آن رسیده تا به تغییر سری آبپاش اقدام کنید. این امر در دراز مدت باعث صرفه‌جویی در هزینه می‌شود چرا که از اتلاف زمان و هزینه برای تعمیرات مکرر جلوگیری می‌کند.
طراحی معیوب سیستم آبیاری
کم آبیاری و آبیاری بیش از حد هر دو می‌تواند برای محصول زراعی یا باغی مضر باشند. طراحی معیوب می‌تواند دلیلی برای هر دو این مشکلات باشد.
در یک سیستم آبیاری ممکن است برخی مناطق بیش از حد آبیاری شده و نقاطی خشک باقی مانده و آب کافی به آن نرسد. اگر نشود سیستم را مطابق با نیاز آبی گیاه، جنس خاک، تغییر آب و هوا و… تنظیم کرد، نیاز است تا سیستم را تعویض نمود. برای این منظور لازم است تا از کارشناسان و مشاورین آبیاری کمک گرفته تا بهترین سیستم، متناسب با شرایط محیطی و محصول انتخاب شده و مصرف آب به حداقل رسد.
تعویض سیستم‌های قدیمی
همانطور که بالاتر اشاره شد هر سیستم آبیاری طول عمری دارد و هر چه قدیمی‌تر باشد بیشتر مستعد خرابی بوده و نیاز به تعمیر پیدا می‌کند. از انجایی که سیستم‌های قدیمی مستهلک شده و دچار عیوب مختلفی می‌شوند، ممکن است هزینه تعمیرات بیشتر از ارتقا سیستم جدید باشد. به لطف پیشرفت تکنولوژی، سیستم‌های بارانی و قطره ای جدیدتر بسیار مقرون به صرفه‌تر و کم مصرف‌تر هستند و هزینه‌های اولیه خرید را به سرعت جبران خواهند کرد.
تعمیر یا تعویض سیستم آبیاری بارانی
تعمیر یا تعویض سستم آبیاری بارانی به عوامل متعددی بستگی دارد. بهتر است قبل از تصمیم‌گیری در رابطه با سیستم، به سوالات زیر پاسخ دهید:
آیا مساحت باغ یا زمین تغییر قابل توجهی داشته است؟
هنگام تصمیم‌گیری در مورد تعمیر یا تعویض سیستم بارانی، در نظر داشتن مساحت زمین بخش مهمی از پاسخ صحیح است.
به عنوان مثال، اگر گیاهان یا نهال‌های کوچکی داشتید که در طول چند سال بزرگتر شده‌اند و یا تعدادی درخت یا گیاه جدید به باغ اضافه شده است، ممکن است سیستم بارانی به خوبی پاسخگوی نیاز آنها نباشد. بدین صورت که ممکن است به نقاطی به اندازه کافی آب نرسد و در سویی دیگر آبیاری بیش از حد انجام شود. در چنین شرایطی افزودن آبپاش‌هایی جدید یا تغییر آرایش آبپاش‌ها می‌تواند به حل مشکل کمک کند.
اما اگر ابعاد زمین به شکل چشم‌گیری تغییر کند، مشاوران و کارشناسان آبیاری می‌توانند تعیین کنند که آیا می‌توان با سیستم موجود بالاترین راندمان آبیاری را داشت یا برای تامین نیاز آبی مزرعه یا باغ، لزوم جایگزینی سیستم جدید وجود دارد.
آیا تعمیرات آبیاری به صورت مکرر انجام می‌شود؟
سوال دیگری که هنگام تصمیم گیری در مورد تعمیر یا تعویض سیستم آبیاری باید از خود بپرسید این است که هر چند وقت یکبار سیستم شما نیاز به تعمیر پیدا می‌کند؟ آیا سالانه سیستم چندین بار دچار نشتی می‌شود؟ آیا قبض آب افزایش چشم‌گیری داشته است؟ در واقع، اگر میزان تعمیر سالانه سیستم آبیاری شما 50 درصد خرید یک سیستم آبیاری جدید است، بهتر است به جای ادامه دادن به تعمیرات، آن را با یک سیستم آبیاری نوین تعویض کنید.
پاسخ به این سوالات به تصمیم‌گیری بهتر در رابطه با تعویض یا تعمیر سیستم آبیاری بارانی کمک کرده و از صرف هزینه‌های بیهوده جلوگیری می‌کند.
